“A man with a conviction is a hard man to change. Tell him you disagree and he turns away. Show him facts or figures and he questions your sources. Appeal to logic and he fails to see your point.” (citaat: Leon Festinger).
Ik was recent aanwezig bij een bijeenkomst van Commbat, omdat ik me elke dag meer verbaas over hetgeen over voeding wordt gecommuniceerd in de media. Dat consumenten door de bomen het bos niet meer zien, wordt mede veroorzaakt door de beeldvorming in de media. Meer likes lijkt belangrijker dan informatie. Dat belemmert mij in het realiseren van mijn doelen. Ik, klinisch epidemioloog, docent voeding en kritisch blogger, wil graag dat de consument beter wordt geïnformeerd over voeding, zodat ze zelf als ze dat willen gezonde(re) keuzes kunnen maken op basis van feiten in plaats van marketing. Journalisten kunnen me helpen mijn doel te bereiken. Daarom draag ik graag een steentje bij aan de doelstelling van Commbat. Eerlijk gezegd vind ik dat best spannend om te schrijven in het hol van de leeuw, voor journalisten en communicatieprofessionals die immers dé experts zijn in schrijven.
De informatiebronnen
De informatie over voeding in de media is voornamelijk afkomstig van zelfbenoemde experts en protestorganisaties. Die hebben echter een belang. Het is daarom belangrijk, dat te beseffen, voordat je de meningen van hen deelt als ware het feiten. Het verwondert me dat vaak juist de mensen die de industrie volledig wantrouwen, wél een grenzeloos vertrouwen hebben in informatie van dit soort partijen. Hysterische posten leveren meer aandacht op dan een gebalanceerde uitleg. Je verwacht van journalisten dat ze deze informatie beoordelen, in plaats van klakkeloos delen. Als een organisatie als Foodwatch iets deelt, is de informatie altijd suggestief en zeker in meer dan de helft van de gevallen ook onjuist. Ik begrijp oprecht niet waarom journalisten dit zonder checken op zeer grote schaal delen.
Hoe komt kennis tot stand?
In het verleden dacht ik dat zelfbenoemde experts en protestgroepen van alles beloofden omdat ze uitsluitend gedreven werden door geld en aandacht. Maar naarmate ik me er meer in verdiep, ontdek ik dat dit anders werkt. Zelfbenoemde experts en protestgroepen lijken op dit vlak niet anders te reageren dan consumenten. Mensen hebben een globaal idee van wat ze vinden. Als je een idee wilt toetsen, spring je achter je computer en vraag je even wat anderen vinden. Maar we vergeten daarbij dat we ons op sociale media omringen met mensen die een zelfde visie hebben als wij. Dat betekent dat visies worden ontwikkeld waarbij iedereen elkaar herhaalt en andere inzichten niet eens meer worden overwogen. Mensen eten niet minder suiker, maar zijn inmiddels suikervrij. En waag dan niet iets anders te zeggen als waar zij zo absurd veel moeite voor doen. Dat is hun waarheid en naast hun geloof lijkt er geen ruimte meer voor andere opvattingen.
Zelfoverschatting
Die zelfbenoemde experts worden bejubeld omdat ze inspelen op angsten die mensen voelen, maar die niet aansluiten bij de realiteit. Zo schrijft Carola van Bemmelen, een ervaringskundige zonder voedingsopleiding ‘Ik ben het in ieder geval niet eens met de stelling van de professor doctorandus, hoogleraar en co…. ik zie namelijk in de praktijk hoe mensen worstelen met suiker en hun gezondheid én hoe ze opknappen als ze het laten staan.’ Iemand zonder voedingsopleiding vindt dus oprecht dat haar mening er meer toe doet dan die van deskundigen? Een groot probleem is dat ze worden bewonderd en soms zelfs aanbeden door hun volgers die alles willen geloven, hoe raar ook. Dit stimuleert niet tot zelfreflectie, laat staan het verdiepen in de inhoud. Vragen over de inhoud worden niet geduld, omdat die het geloof in hen kan aantasten. Dus word je geblokt, als je wel een vraag stelt via sociale media. Het gevolg is dat op deze wijze de zelfverzonnen verhalen een eigen leven kunnen blijven leiden.
Toch niet zo deskundig
Vorig jaar werd ik uitgenodigd voor een debat op tv met de dames van The Green Happiness. Deze dames zijn diëtist, maar geven onvolwaardige adviezen die de gezondheid van hun klanten op langere termijn ernstig kunnen schaden. De dames weigerden dit debat met mij. Door een debat uit de weg te gaan en mensen te blokken op Facebook die hen kritische correcte inhoudelijke vragen stellen, kunnen ze doorgaan met het zenden van hun verhalen. Ze geven nu, een half jaar later nog steeds dezelfde onjuiste adviezen en een nieuw boek wordt nu al weer actief gepromoot. Ik vind het onbegrijpelijk dat er geen journalisten (met uitzondering van Arjen Lubach) zijn die deze gevaarlijke praktijken aan de kaak hebben gesteld. Zeker ook omdat de beroepsvereniging, waar ze lid van zijn, ze een inspiratiebron noemt terwijl ze gevaarlijke adviezen geven. Uiteraard is voor iedereen een dialoog de beste optie, maar als de dames dat niet willen, kan het toch niet zo zijn dat hun schadelijke adviezen onder het tapijt worden geschoven?
Luisteren naar wantrouwen
Het is wel belangrijk om het wantrouwen van zowel de zelfbenoemde experts en protestgroepen, als consumentenserieus te nemen. Dat doe je niet door zelfverzonnen verhalen eindeloos te herhalen. Hun adviezen zijn immers geen goede aanbeveling voor de gezondheid van hun volgers. Door onnodig allerlei voedingsgroepen weg te laten is de variatie minder en stijgt de kans op tekorten. Het is echter wél verstandig te blijven communiceren met deze mensen om erachter te komen wat hun wantrouwen veroorzaakt. Door vragen te stellen en naar de antwoorden te luisteren kun je achterhalen wat hun wens is. Dan kan door inhoudsdeskundige vervolgens nagedacht worden waar het knelpunt zit. Is het een gebrek aan kennis van de zelfbenoemde expert of iets anders? Laten we als maatschappij de verantwoordelijkheid nemen om de zelfbenoemde experts input te geven dat ze hun verhalen aan kunnen laten sluiten bij de werkelijkheid in plaats van hun fantasie.
Oneliners geven te weinig informatie
Om aandacht te krijgen worden voedingsadviezen gecommuniceerd in oneliners. Voeding is te complex om uitsluitend via oneliners te communiceren. Hoe graag ik dat zelf ook zouden willen. Oneliners zijn perfect, maar niet als ten koste van de inhoud gaan. Tegelijkertijd is het kiezen van de juiste voeding ook weer niet zo moeilijk, als je jouw eigen gezonde verstand weer gaat gebruiken en je daarvoor niet afhankelijk wordt van anderen die suggereren dat het beste voedingspatroon voeding is waar je van alles uit weg laat. Kennis over misleidende marketing hoort ook bij het aanleren van voedselvaardigheden. Ik pleit daarom ook voor structureel voedselonderwijs. Het is verstandig om heel kritisch naar de claims van de industrie te kijken. Datzelfde geldt ook voor de claims die eindeloos op blogs rondzwerven, maar weinig met de realiteit van doen hebben. Het zou een stap vooruit zijn als journalisten gaan samenwerken met mensen die feiten kritisch kunnen en willen beoordelen. Nu worden in de media helaas nog te vaak commerciële teksten gepresenteerd als feiten over voeding.
Mijn rol
Ik wil graag journalisten helpen en leren om kritisch informatie over voeding te beoordelen. Dat hoeft niet eens zoveel tijd te kosten. Mijn studenten vragen me wel eens waarom ze mij wél zouden moeten geloven. Mijn antwoord is dan dat ik dat niet wil, maar ik wil wel dat ze zelf leren voors en tegens af te wegen, zodat ze keuzes kunnen maken en kunnen overzien wat de gevolgen zijn van deze keuzes. Dat geldt ook voor journalisten. Als je beter geïnformeerd bent, kun je ook betere informatie verstrekken waardoor consumenten vervolgens beter kunnen kiezen.
Rol van journalisten
Journalisten, jullie zijn goed in het schrijven van het verhaal. Een verhaal met feiten is nog beter. Ik kan en wil jullie graag helpen met het uitzoeken van de feiten over voeding. Ook kan ik jullie tips geven over actuele onderwerpen die spelen en, zodat daadwerkelijk de dialoog ontstaat. In een beschaafd land kan het toch niet zo zijn dat diegene die het hardste schreeuwt gelijk krijgt? Ik vind het belangrijk dat alle kanten van een discussie worden belicht. Als een commerciële partij liever niet deelneemt aan een inhoudelijke discussie over hun advies of product, dan vind ik dat jammer. Maar nu is het gevolg vaak dat dan de hele discussie niet meer plaatsvindt. Het gaat daarbij vaak om onderwerpen die juist erg relevant zijn voor de gezondheid van de consument. Dat zijn dus discussies die we daarom juist niet uit de weg zouden moeten gaan. Er ligt dan een kans voor de schrijvende pers om deze leemte in te vullen. Zou het niet mooi zijn als we elkaar zouden versterken en samen zo Nederland weer een stukje slimmer maken?
Samen aan de slag
Ik ben een voorstander van een praktische aanpak. Ik weet dat er eind maart weer veel flauwekul zal verschijnen over suiker. Zullen we dit onderwerp samen oppakken? Welke journalist wil samen met mij het positieve tegengeluid laten horen, zodat de consument door de bomen het bos weer kan vinden?
“De grootste bedreiging voor kennis is niet onwetendheid, maar het is de illusie van kennis.” (citaat: Stephen Hawking).
Geef een reactie