Excuses

Vooral wanneer je een bekende Nederlander bent, of je hebt een verantwoordelijke (publieke) functie, dan kan het doen van bepaalde uitspraken je persoonlijke reputatie versterken, maar deze kan ook verdwijnen met de snelheid van een Italiaanse bolide. Wanneer deze reputatie wordt geschaad, kan het oprecht maken van excuses nog de enige optie zijn om te hopen dat het nog goed komt. Een illustratief voorbeeld is de ophef die onlangs in de media ontstond omtrent een interview met de VNO-NCW voorman Hans de Boer. In de Volkskrant deed hij nogal wat ongenuanceerde uitspraken die bij veel mensen in het verkeerde keelsgat schoten. Zo noemde hij in het interview honderdduizenden mensen die in de bijstand zitten ‘labbekakken’. Ook vond hij dat hoogopgeleiden in de bijstand aan de slag moeten. ‘Die kunnen ook gewoon asperges steken, in het zonnetje met de radio aan. Wat is daar fout aan? Handen uit de mouwen”, aldus De Boer. Verder klaagde hij ook over Somaliërs die al tien jaar of langer in Nederland zijn, maar waarvan slechts 20 procent werk heeft. De helft van deze groep zit in de bijstand. ‘Die immigranten hoeven we dus niet. Weet je wat ik vind? Al die labbekakken die hier in een uitkering zitten, die moeten aan het werk.”

Inktvlek 

Een nieuwe mediarel was geboren. Op social media ontstond al snel een inktvlek en toen andere bekende personen met grote verantwoordelijkheid zich ermee gingen bemoeien, was het hek van de dam. Premier Mark Rutte liet zijn verontwaardiging publiekelijk blijken, datzelfde gold voor minister Asscher: ‘Uitschelden van werklozen en dar trots op zijn. Deze tijd vraagt om een uitgestoken hand in plaats van een middelvinger’, luidde zijn verontwaardiging. PvdA-leider Diederik Samsom kaatste de opmerkingen van De Boer terug. “Uitkeringsgerechtigden uitmaken voor ‘labbekak’ en drie zinnen later schaamteloos toegeven dat je het verdomt om arbeidsgehandicapten aan een baan te helpen. Beste Hans, wie is hier nu de labbekak?” Ton Heerts vond de uitspraak van De Boer ‘voorbij het fatsoenlijke’.

Reputatieschade

De Boer besefte al snel dat zijn persoonlijke reputatie met de minuut aan het afbreken was en koos eieren voor zijn geld. Hij bood zijn excuses aan. ‘Het spijt me oprecht als ik mensen daarmee heb gekwetst. Dat was niet mijn bedoeling. Ik heb willen wijzen op de fouten in het stelsel van uitkeringen en toeslagen, maar het is duidelijk dat ik dat met andere bewoordingen had moeten doen.’ Geen onverstandige beslissing van De Boer, en nu maar hopen dat de reputatie niet onherstelbaar is beschadigd. In een interessant artikel in de meest recente uitgave van het vakblad Communicatie Magazine gaat Harrie van Rooij (auteur van Stop met communiceren) uitvoerig in op het fenomeen excuses maken, hij geeft een uitgebreide toelichting op diverse vormen van excuses. Volgens Van Rooij gebruiken organisaties excuses als instrument om vertrouwen te herstellen, om klanten hun producten te laten kopen en om aandeelhouders niet ongerust te laten worden. Excuses moeten wel oprecht en gemeend zijn, mensen hebben het namelijk meteen door als een organisatie alleen voor de bühne haar plicht doet.

Verder lijkt het er volgens Van Rooij op dat excuses effectiever zijn in situaties waarin sprake is van sterke negatieve emoties zoals verontwaardiging, boosheid of woedde. Wat dat betreft is de keuze van De Boer de enige juiste geweest. Excuses hebben een lange geschiedenis in onze culturele traditie, spijt en berouw zijn gevoelens waarover je leert tijdens je opvoeding. Zelfs in de rechtbank kun je soms strafvermindering krijgen als je de rechter ervan overtuigt dat je oprecht spijt hebt. Enfin, degenen die hier meer over willen weten, kunnen het hele artikel lezen. Het is echt de moeite waard.

De feiten

Het geven van interviews aan journalisten blijft een vaardigheid die niet iedereen even goed beheerst. Er zijn niet voor niets trainingen die je kunt volgen om jezelf te behoeden voor de grootste blunders. De Boer had daarnaast ook zijn huiswerk niet goed gemaakt waardoor NRC Q op onderzoek uitging en hem met meerdere onjuistheden confronteerde. Oeps, op het gebied van deskundigheid kreeg zijn reputatie dus ook nog eens een flinke deuk. Hans de Boer is echt niet de eerste die de gevolgen van zijn uitspraken onder ogen moet zien (lees ook onze top 10 van opmerkelijke uitspraken). Waarom gebeurt het dan steeds weer opnieuw? Het argument dat journalisten op de loer liggen om een slip of the tongue op te schrijven en daarmee te scoren, is te makkelijk. Waarschijnlijk heeft De Boer, ervaren bestuurder immers, bewust het woord ‘labbekakken’ gebruikt, maar heeft hij de reacties op dit woord niet goed ingeschat. Tegelijkertijd weet elke doorgewinterde commprof dat wanneer iemand in een interview dicht bij zichzelf blijft, en datgene wat hij wil zeggen in zijn eigen woorden formuleert, geloofwaardiger overkomt dan wanneer er een voorgeproduceerde kernboodschap wordt opgelepeld. Ons belangrijkste advies is dat je vooral bij de feiten moet blijven.

Verantwoordelijkheid nemen

Nog even terugkomend op het artikel van Van Rooij, volgens hem is een excuus een voorbeeld van wat in de taalkunde een performatief wordt genoemd. Je zegt iets maar je doet ook vooral iets. Na het uitspreken van zo’n excuus is de wereld niet meer hetzelfde. Er is een gebaar gemaakt, iemand heeft recht gedaan aan gevoelens en verantwoordelijkheid genomen. Nu kunnen we verder. Welnu, beste Hans de Boer, u kunt de de draad dus weer oppakken maar ook al is nu de storm gaan liggen, uw uitspraken blijven bewaard in het digitale archief dat internet heet. U zal zich voorlopig als het beste jongetje van de klas moeten gedragen om er niet te worden uitgestuurd. Voormalig leider van de ANWB Guido van Woerkom kan erover meepraten. Door een uitspraak die hij in het verleden had gedaan, kon hij een nieuwe baan als nationale ombudsman wel op zijn buik schrijven. We wensen U daarbij dan ook veel succes. Wat betreft de excuses, voor deze keer zijn ze in elk geval aanvaard!

Top 10 van excuses voor een opmerkelijke uitspraak

Voor de liefhebbers delen we bij deze onze favoriete top 10 van opmerkelijke uitspraken die allemaal geleid hebben tot het maken van excuses.

1. ‘Iedereen loopt over het veld als een kip zonder kop. Er zit geen lijn in, en dat is ook de technische staf aan te rekenen. Ook ik haal mijn niveau niet. Het ziet er echt niet uit’, Voetballer Rick Van den Bergh. 
2. ‘Van Bijsterveld heeft niet het intellectuele niveau om minister van Onderwijs te zijn’. Het is de slechtste onderwijsminister uit de geschiedenis.’ Bestuurslid van de Onderwijsbond Marten Kircz.
3. ‘Much ado about nothing’. Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg.
4. ‘De extra uitzending van de NOS vond ik maar overdreven had liever naarWie is de Molhad gekeken’ Paul de Leeuw over de gijzeling in het NOS gebouw.
5. ‘Alle inwoners van Turkse komaf in Rijen zijn op de hoogte van illegale drugspraktijken in de gemeenschap’. Burgemeester Jan Boelhouwer van de gemeente Gilze en Rijen.
6. ‘De Watersnoodramp van 1953 in Zeeland, Zuid-Holland en Brabant was niet pijnlijk genoeg. Het was een straf van God, maar die heeft niet gewerkt, omdat mensen zich nog steeds van God afkeren’. Dominee L. Quist deed tijdens de herdenking in Stavenisse.
7. Vaak klopt het net niet. We zeggen hier ook wel eens: De Telegraaf is geen krant, maar een roddelblad. Maar helaas wel een belangrijk roddelblad.’ Politiewoordvoerder Ellie Lust.
8. Als ik zelf Zwarte Piet moet spelen, dan ben ik dagen bezig om de verf van mijn gezicht te krijgen. Mijn ‘vrienden op de Antillen’ kennen dit ongemak tenminste niet’. Premier Rutte.
9. Wir haben es nicht gewusst’. Kardinaal Simonis.
10. ‘Hallo of goedendag’. Willem Holleder tegen Matthijs van Nieuwkerk.

Jan Merton en Nico de Leeuw